W centralnych Karpatach zachodnich, a dokładniej w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej u zbiegu Dunajca i Białki położone jest Dębno, wieś licząca obecnie ok. 800 mieszkańców. Tereny te mocą nadania Teodora Gryfity sprzed roku 1254 przypadły cystersom z klasztoru w Szczyrzycu, a później stały się własnością rycerską.
W roku 1335 ród Lesickich nadał swą dziedziczną posiadłość Dębno Urbanowi z Grywałdu. W datowanym na ten rok akcie lokacji na prawie magdeburskim pojawia się pierwsza informacja o kościele, choć niewątpliwie świątynia istniała tu już wcześniej. W roku 1400 kościół ten otrzymał status parafialny, ale w roku 1480 Dębno zostało uzależnione od wspomnianych zakonników cysterskich ze Szczyrzyca. W następnych latach posługiwali tu wymiennie proboszczowie z sąsiednich wiosek. W roku 1630 dekretem biskupa Szyszkowskiego Dębno utraciło status parafialny i włączone zostało do Maniów, obecnie należy do dekanatu niedzickiego.
Usytuowany w centrum wsi kościół od samego początku posiadał wezwanie św. Michała Archanioła. Obecny budynek powstał w drugiej połowie XV wieku, a tradycja o ufundowaniu go przez nawróconych zbójników, którym wódz anielskich zastępów miał się objawić na dębie, jest tylko piękna legendą i nie znajduje potwierdzenia w źródłach historycznych. Na początku XVII wieku do kościoła dobudowano wieżę oraz soboty. Elementy te harmonijnie uzupełniły bryłę świątyni.
Do środka kościoła prowadzą dwa wejścia, okna są bardzo małe i wpuszczają niewiele światła. Wnętrze to unikalny i świetnie zachowany wystrój średniowieczny kościoła drewnianego: malarstwo i rzeźby wykonane zostały na przełomie XV i XVI wieku. Analiza malowideł pozwala wyodrębnić 77 motywów i 31 wariantów kolorystycznych. Motywy najczęstsze to stylizowane ornamenty roślinne i geometryczne, z figuralnych na uwagę zasługuje polowanie na jelenia oraz walka św. Jerzego ze smokiem. Bardzo cennym zabytkiem malarstwa tablicowego jest zachowany w wyśmienitym stanie trójdzielny ołtarz główny. Na tryptyk składają się: Matka Boża z Dzieciątkiem w centrum, a po bokach św. Michał Archanioł (z mieczem i wagą do rozsądzania złych oraz dobrych uczynków) i św. Katarzyna (z mieczem i kołem). Innym motywem anielskim jest scena Zwiastowania umieszczona w ołtarzu bocznym (1651). Unikatem jest dawne drewniane tabernakulum, równie pokryte – jak wszystko wokół – malowidłami. Zachował się rokokowy feretron z obrazami Matki Bożej i św. Michała Archanioła.
Kościół został „odkryty” przez historyków sztuki pod koniec XIX wieku i przedstawiał wówczas opłakany stan. Dzięki wysiłkowi konserwatorów i generalnemu remontowi w latach 1933-1935, a później w latach 1958-1963 przywrócono obiektowi dawną świetność. Światynia znajduje się on na liście światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO i jest jednym z najcenniejszych obiektów drewnianych w Polsce. Osobom zainteresowanym zarówno kościołem, jak i Dębnem polecam kilka ważniejszych opracowań z bardzo bogatej literatury: F. Kopera, I. Lepszy, Kościoły drewniane Galicji Zachodniej, Kraków 1916; S. Barabasz, Sztuka ludowa na Podhalu, t. IV. Dębno, Lwów-Warszawa 1932; R. Brykowski, Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku, Wrocław 1981; T. Staich, Dębno cudami słynące, Kraków 1990 oraz specjalistyczne opracowanie Kościoły drewniane Małopolski, wydane w roku 2000 przez Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego, z którego zaczerpnąłem dane do niniejszego tekstu.
Herbert Oleschko
Zdjęcia w Galerii nr 1 i 4 pochodzą ze strony: DIGITAL UNESCO
